Sytuacja kobiet samotnie wychowujących swoje dzieci jest zazwyczaj bardzo zróżnicowana, a „problemy w zakresie funkcjonowania rodzin samotnych matek mogą̨ mieć rozmaity charakter i dotyczyć zarówno kwestii materialno-ekonomicznych, jak i opiekuńczo-wychowawczych”[1]. Zatem pomoc i wsparcie to działania, które – odpowiednio realizowane – mogą „skutecznie przyczynić się do prawidłowego funkcjonowania rodziny i realizowania przez nią podstawowych zadań”[2]. Jak zauważa A. Maciarz, „pokonywanie problemów życia codziennego, opieka nad dziećmi i wychowanie ich jest zdecydowanie łatwiejsze w sytuacji wzajemnego wsparcia (…) rodziców dziecka. Brak, zwłaszcza wsparcia emocjonalnego, powodować może trudności psychiczne w pełnieniu roli matki przez samotną kobietę”[3].
Wychodząc naprzeciw potrzebie zaoferowania różnych form pomocy i profesjonalnego wsparcia dla samotnych mam, Fundacja Towarzyszenia Rodzinie im. profesora Stanisława Grygiela zaprosiła kobiety, które przeżywają różne trudności w związku z samotnym rodzicielstwem do udziału w projekcie „Mamy dają radę”. W projekcie wzięły udział kobiety w ciąży i matki samotnie wychowujące dzieci do ukończenia trzeciego roku życia, zamieszkujące województwo małopolskie, w tym mieszkanki Domu Samotnej Matki im. kard. Karola Wojtyły w Krakowie oraz Domu Samotnej Matki im. Emilii Wojtyłowej w Wadowicach, które są prowadzone przez Fundację Towarzyszenia Rodzinie im. prof. Stanisława Grygiela, a także obywatelki Ukrainy.
W okresie od lipca 2022 r. do listopada 2023 r., w Krakowie i Wadowicach objęto wsparciem 118 osób. Zrealizowano 1182 godziny konsultacji specjalistycznych / sesji terapeutycznych oraz zostało przeprowadzonych 157 terapeutycznych zajęć grupowych. W trakcie trwania projektu zostało przeprowadzonych 106 spotkań diagnostycznych, 20 treningów sensorycznych oraz 114 prelekcji i warsztatów psychoedukacyjnych w zakresie wzmacniania kompetencji rodzicielskich.
Beneficjentki zostały objęte interdyscyplinarnym wparciem z uwzględnieniem ich indywidualnych potrzeb w zakresie budowania więzi z dzieckiem w okresie ciąży i po porodzie. Jednym z przykładów pomocy w budowaniu więzi z dzieckiem jest opisany poniżej warsztat z zakresu analizy więzi z analityczką więzi prenatalnej dr Iloną Laskowską-Levy i mgr Moniką Hibner. Warsztat odbył się zdalnie na platformie zoom. Skierowany był do kobiet w ciąży. Odbyły się dwa spotkania, każde z nich trwało po 120 minut. Warsztat miał tytuł: „JUŻ TERAZ WAS POTRZEBUJĘ – jak stworzyć więź z dzieckiem w brzuchu”.
Wybrane zagadnienia poruszane w trakcie warsztatu:
- Przywitanie, zapoznanie, omówienie zasad uczestnictwa w warsztacie.
- Co to jest więź, po co nam więź, czy zbudowanie więzi na etapie ciąży jest w ogóle możliwe?
- Czy więź ma związek z porodem i relacją z dzieckiem po narodzinach?
- Jak można zbudować więź już w trakcie ciąży (mini warsztat).
- Omówienie doświadczenia własnego.
- Funkcja rozwojowa separacji.
- Baby blues, depresja poporodowa a separacja.
- Znaczenie mam i ojców już na etapie ciąży.
Część pań zostało również zdiagnozowanych przez specjalistów przy użyciu terapeutycznego narzędzia diagnostycznego, jakim jest wywiad strukturalny i w oparciu o postawioną diagnozę, zaproponowano im terapię. Rozumienie pacjentek i wybór metody pracy było w dużej mierze oparte na koncepcji leczenia zaburzeń osobowości w ujęciu Otto Kernberga[4]. Taki styl pracy skoncentrowany na przeniesieniu umożliwiał badanie funkcjonowania osobowości w oparciu o teorię relacji z obiektem, dostosowywanie interwencji do indywidualnych trudności osobowościowych beneficjentek, przy wykorzystaniu obrazu klinicznego bieżącego funkcjonowania psychologicznego. Część osób nadal kontynuuje psychoterapię.
To, co wyróżniało niniejszy projekt, to – zdaniem zespołu specjalistów – wszechstronne podejście do potrzeb matek, czyli zadbanie zarówno o psyche jak i soma, umożliwienie paniom zarówno zajęcia się życiem psychicznym, jak i ciałem. Oferta dała mamom samotnie wychowującym możliwość spotkań indywidualnych w różnorodnych formach, w tym udziału w analizie więzi dla kobiet w ciąży, konsultacjach psychologicznych, sesjach terapeutycznych, sesjach fizjoterapii oraz warsztatach uwzględniających formy pracy grupowej. Terapeutyczne zajęcia grupowe zostały przeprowadzone z wykorzystaniem arteterapii i technik projekcyjnych. Przeprowadzono też treningi sensoryczne matek z dziećmi, które miały na celu naukę i doświadczanie wzajemnej bliskości matki i dziecka oraz budowanie emocjonalnej bliskości. Poniższy tekst zawiera opis warsztatów przeprowadzonych w projekcie przez specjalistę fizjoterapii:
Zajęcia grupowe/warsztaty sensoryczne dla mam z dziećmi do lat trzech miały oferować Paniom wachlarz ćwiczeń i zabaw, które można wykonywać z dziećmi w celu prawidłowego rozwoju ich zmysłów. Tematyka warsztatów sensorycznych skupiała się na zmysłach i przeważnie działaliśmy maksymalnie na trzy zmysły u maluszków. Miało to na celu rozwijanie ich zdolności bez efektu przestymulowania. Dzieci świetnie reagowały na zaproponowane zabawy z użyciem przedmiotów codziennego użytku takich jak koce, gąbki kuchenne, balony czy kostki lodu. Myślę, że udało mi się pokazać Paniom, że przy użyciu łatwo dostępnych gadżetów można zaproponować ich dzieciom ciekawe zabawy stymulujące zmysły. Każdorazowo wplatałam w te warsztaty ćwiczenia ruchowe skupiające się na oddechu, wzmacnianiu mięśni, rozwijaniu koordynacji i równowagi. Chciałam dzięki tym ćwiczeniom uświadomić Paniom jak cenna jest regularna aktywność fizyczna i jak pomaga ona utrzymać
ciało i ducha w dobrej kondycji. Na zajęciach grupowych prowadzonych w Fundacji miałyśmy do dyspozycji niewielką przestrzeń do ćwiczeń, ale i tak zawsze rozkładałyśmy maty do ćwiczeń i przy muzyce wspólnie wykonywałyśmy ćwiczenia między innymi inspirowane treningiem Bebo i pilatesem. (…) Młode mamy wspominały o tym, że nie były świadome wpływu zabaw z dzieckiem na jego prawidłowy rozwój. Dzięki poznanym technikom fizjologicznego wspierania rozwoju dzieci (właściwe podnoszenie, odkładanie, przewijanie) mamy mają szansę pogłębiać relację między sobą a swoim dzieckiem.
W projekcie pracował zespół interdyscyplinarny i systematycznie co miesiąc odbywały się spotkania zespołu specjalistów zaangażowanych w projekt, celem opracowywania planu pracy i ewaluacji podejmowanych działań. Wolontariusze zaproszeni do projektu wspierali matki w czynnościach opiekuńczych nad dziećmi w czasie, gdy uczestniczki brały udział w zajęciach przewidzianych przez projekt.
W oparciu o wyniki ankiety przeprowadzonej wśród specjalistów zaangażowanych w projekt, dzięki przeprowadzonym spotkaniom i zajęciom kobiety miały możliwość: wyrażania i zrozumienia swojego zmienionego poczucia tożsamości jakiego doświadczają w wyniku ciąży i urodzenia dziecka, wzmocnienia kompetencji rodzicielskich, otrzymania wsparcia okołoporodowego, nawiązania więzi z dzieckiem w okresie prenatalnym, zdobycia wiedzy z zakresu wczesnego wspomagania rozwoju, prawa rodzinnego, laktacji, zdrowia psychicznego, budowania i wzmacniania więzi między matką i dzieckiem. Uczestniczki projektu wzmocniły swoje kompetencje rodzicielskie w szczególności związane z realizacją zadań opiekuńczo-wychowawczych i wzmocniły zasoby osobiste. Wzmocnienie więzi matki z dzieckiem niewątpliwie wpłynie na radzenie sobie z trudną życiowo sytuacją w jakiej samotne mamy się znalazły.
Zespół specjalistów Fundacji Towarzyszenia Rodzinie im. Stanisława Grygiela biorących udział w projekcie „Mamy dają radę”
Literatura:
- Maciarz, Macierzyństwo w kontekście zmian społecznych, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 2004.
- Anna Róg , Samotne rodzicielstwo oczami matek, w: „Wychowanie w Rodzinie” t. XVII (1/2018).
- Eve Caligor, Otto F. Kernberg, John F. Clarkin, Frank E. Yeomans, Psychoterapia psychodynamiczna patologii osobowości. Leczenie self i funkcjonowania interpersonalnego, 2019 r.
[1] Anna Róg, Samotne rodzicielstwo oczami matek, w: „Wychowanie w Rodzinie” t. XVII (1/2018), s. 383.
[2] Tamże.
[3] A. Maciarz, Macierzyństwo w kontekście zmian społecznych, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 2004, s. 30.
[4] Eve Caligor, Otto F. Kernberg, John F. Clarkin, Frank E. Yeomans, Psychoterapia psychodynamiczna patologii osobowości. Leczenie self i funkcjonowania interpersonalnego, 2019.
